करिब दुई दशकदेखि साउन महिनालाई मध्यनजर गर्दै असार सकिंदै गर्दा देखिनै महिलाहरुले हरियो र पहेंलो चुरा लगाउने लहर नै चल्ने गरेको छ । साउन महिना शिव महादेवको महिना भन्ने गरिन्छ । शिवजीलाई मन पर्ने यी श्रृङगारका सामानले सजिंदा महादेव खुशी भएर मनको कुरा पूरा गर्दिन्छन भन्ने जनबिश्वास हिन्दु महिलाहरुमा रहेको छ । हाम्रा आमा हजुर आमाको पालामा भन्दा पछि आएर एक्कासी हरियो पहेंला चुरा हरिया र पहेंला लुगा लगाउने चलन चल्दै र बढ्दै गएको छ । हुन त पहिलेको कुरा गर्दा गाउँगाउँमा चुरा पाउनै गाहे पथ्र्यो । अहिले शहर बजारमा घना वस्ती छ, सबै गाउँदेखि नै झरेका हुन । हिंजोका दिनमा गाउँमा टन्न वस्ती थियो । चुरेटाहरु चाडपर्व पारेर घुम्दै चुरा बेच्दै हिंडथे । त्यही मौका पारेर चुरा किनी लगाउने चलन गाउँमा थियो तर गाउँमा बेच्दै हिंडने चुराहरु राता मात्र हुने गर्थे । बल्लतल्ल चुरेटाहरुले हातमा लगाईदिने चुरा नाडीमा टम्म गडेर बसेका हुन्थे न त बज्न सक्थे न त फुट्थे नै ।

समयले मानिसलाई कहाँबाट कहाँ पुर्याउछ । हिंजोका कुरा बालबालिकाका अगाडी कथा जस्ता लाग्न थालेका छन । गाउँको बसाइ हट्दै गयो । शहरमा खचाखच जनसंख्या छ । गाउँका जग्गा बाँझा छन । बाउबाजेले बनाएका सुन्दर घरहरु गाउँमा भग्नाबशेष बनेका छन । अहिले बाँदरका बासस्थान तिनै घरहरु भएका छन । गाउँका मान्छेहरु सहर पस्ने मात्रै नभएर बिदेश पलायन भैरहेका छन । बाउबाजे र हाम्रा जन्मस्थान बिरानो बनेका छन् । बिज्ञान प्रविधिले बिश्व नै साँघुरिएको छ । राता चुरामा सिमित गाउँहरु फेशनले ढाकिएको छ । गाउँका भिरपाखामा मोटर बाटो पुगेको छ । पैसा भए नपाइने केही छैन । लोकतन्त्र गणतन्त्रको आगमनसंगै त्यसैमा माओवादीको जनयुद्धले त्रसित मानिसहरु ज्यान जोगाउन गाउँदेखि शहर छिरे । औषधी उपचार, उच्च शिक्षाका निम्ति र सुखसयल खोज्दै शहर पस्ने धेरै भए । गाउँ खाली हुँदा शहर र तराई भरिंदै गएको छ । गाउँका जग्गा बिक्न छोडे, शहर बजारमा जग्गाको भाउ सुनिनसक्नु छ । नारायण गोपालको गीत जस्तो के सोंचे मैले के भयो अहिले भने जस्तो कयौंलाई भैरहेको छ ।

शहर भरिंदै गएसंगै छिमेकी देश भारत लगायत पश्चिमेली मुलुकको फेसन नेपालमा भित्रीरहेको छ । यतिखेर हात खुटटामा मेंहन्दी र हातमा हरिया पहेंला चुरा लगाउने लहर चलेको छ । बास्तवमा किन गरिएको हो यस्तो भन्ने जवाफ कसैसंग छैन । बजारमा धेरै मानिस फुर्सदिला छन । त्यसैमा धेरै महिलाहरु चुलो चौकोमै सिमीत छन । महिलाहरुनै चुरा मेंहदी बिभिन्न फेसनमा लाग्ने गर्छन । पुरुषको दाँजोमा नक्कल गर्न र अर्काको देखासिकी गर्न महिलाहरु नै अगाडि छन । यो बर्ष गत बर्षहरुमा जस्तो साउनमा चहलपहल धेरै छैन । हुन त यो बर्ष करिब एक महिना लामो मलमास परेर पनि हुन सक्छ । होइन भने शहर बजारका कस्मेटिक पसलहरुमा हरिया चुरा र पहेंला चुरा किन्नेको भिड लाग्ने गथ्र्यो । यस्ता चुराहरु डेढ बर्षको बालिकादेखि बृद्ध अवस्थाको आमासम्मले लगाउने गर्छन ।

महिलाहरुको फेसनमा मात्र चहलपहल बढेको होइन कि धार्मिक क्षेत्रमा पनि केही बर्ष देखि निकै चहलपहल बढेको छ । असारको अन्तिम सोमबारदेखि नै भक्तजनहरुले बसहरु रिजर्भ गरेर खाली खुट्टा पहेंलो बस्त्र लगाएर कमन्डलु लगायत जल बोक्ने ग्यालेनहरु बोकेर बोलबम बोलबम गर्दै नदीहरुबाट गंगाजल ल्याएर शिवालयहरुमा चढाउने गर्दछन् । यो क्रियाकलाप साउनभरीनै चल्ने गर्छ । यो महिना साउन १ गते यो सबै गरेपनि अहिले सबै सुनसान छ । मलमासका कारण सुनसान बोलबम धाममा अन्तिम यस महिनाको सोमबार पुनः चहलपहल ल्याउंदै छ । कुरा हरियो चुरा को हो । साउन महिना सबै ठाउँ हरियो हुने हुँदा पनि हरियो चुरा कपडा लगाउने चलन चलेको हुनुपर्छ भन्नेहरु पनि छन् ।
हाम्रा आमा हजुरआमाका पालामा असारभरी रोपाईं गर्दा हातखुट्टा हिलोले खाएर काप कापमा घाउ बन्थ्यो । अहिले जस्तो औषधी उपचारको ब्यबस्था थिएन । जसलाई निको पार्न औषधीको रुपमा मेहदीको रुखको पात ढुङगामा पिंधेर लगाउने गरिन्थ्यो । दवाईको बिकल्पको मेंहदी अहिले महिलामा राम्रो हुन बुट्टा कुँधने चलन आएको छ । वृषपतिको रुपमा रहेको मेहन्दीको बोट अहिले भेटाउन सकिंदैन । प्याकेटमा आउने मेहदी त्यसैमा छिमेकी देश भारतको ब्यापार फस्टाउने काम भैरहेको छ । यो भनीरहंदा बिबाहमा मेहदी रोसनका नाममा निम्न बर्गका परिवारको विबाह सम्पन्न हुने खर्च यसैमा हुने गरेको छ । कहिं नभएको जात्रा हांडी गाउँमा भने जस्तो हाम्रा परम्परा चालचलन बचाउने भन्दै गर्दा हुदै नभएका हाम्रा बाउ आमा कसैले नसुनेका नगरेका हल्दी र मेंहन्दीले गाउँ शहर पिटेको छ । कसरी बिबाहको खर्च जोहो गर्ने भन्ने निम्न बर्गको परिवारलाई थाल खाउँकी भात खाउँ बनाएको छ।

हल्दी मेहन्दी, दही च्युरा, बेबी सावर र बर्थ डे जस्ता नेपालीले नामै नसुनेको चलन कहाँदेखि आएर अहिले मान्न बाध्य पारिएको छ । हामी नेपालीले मान्ने वा मनाउंदै आएका चलन अर्को देशले सिको नगर्ने तर हाम्रै देशका मानिसले अर्काको सिको गर्नुपर्ने कहाँ सम्मको हास्यास्पद बनेको छ । राम्रा कुरा सिक्नु जायज छ । खर्च गर्ने रमाइलो गर्ने नाममा ऋणको भार बोक्नु कति जायज छ ? भारतिय लुगा भारतिय चलनले नेपाल गरिब बन्दै गएको छ । भारतको ब्यापार बढेको छ । बेबी सावर पाटी भोज दिएर मदिरामा रमेर सुत्केरी हुंदाको खर्चको जोहो छ छैन । पहिले नै खर्च गर्नु कति जायज छ ? हो हुने खानेले यो गर्दा कसलाई टाउको दुखाई ? भन्ने होला । जसको खर्च गर्ने क्षमता छैन उसले यो सबै गर्न नसक्दा हिनताबोध हुनेगर्छ । कि त ऋण बोकेर गर्नुपर्ने बाध्यता आइपर्ने भएको छ ।

यतिखेर बिश्व नै आर्थिक मन्दीमा परेको छ । ज्यान बचाउन ब्यापार ब्यवसाय उद्योग धन्दा सब बन्द गरेर बसेको प्रतिफल अहिले निस्केको छ । जसको असरका कारण यतिखेर सम्पन्न मानिससंगै आर्थिक अभाव देखिएको छ । सामान्यको कुरै नगरौं । बित्तिय संस्थाहरु बैंक सहकारी फाइनान्स कहींपनि कारोवार छैन । लगानी उठेको छैन । पुनः लगानी थप्नु भनेको बित्तिय संस्था डुब्नु बाहेक अरु हुदैन भन्ने डरले लगानीमा टाइट गरेको अवस्था छ । जग्गामा लगानी गरेर कारोवार गरेका ब्यापार व्यवसाय ठप्प हुँदा बैंकको ब्याज तिर्न नसकी कति त आत्महत्यासम्म गरिसकेका छन । यतिखेर जसरी तसरी कसरी बाँच्ने भन्ने अवस्था छ । सुनको भाउ उर्लिएको छ । अन्य दैनिक उपभोग्य वस्तुको उस्तै छ । छोराछोरीको बिबाह गर्नुपर्ने अभिभावक चिन्तित छन । ऋण गरे तिर्न कारोबार छैन । खर्च नगरौं सन्तानले चित्त दुखाउलान कि भन्नुप¥यो । कति गाह्रो परेको अवस्था छ । यो अवस्थामा कसले के खायो, के ग¥यो भन्नेतिर लागेर देखासिकी गर्नुभन्दा आफ्नो गच्छे अनुसार कर्म पूरा गर्नेतिर सोंचौं । चिन्तित हुनुपनि पर्दैन र आत्महत्याको बाटो रोज्नुपनि पर्नेछैन । बिभिन्न अन्धबिश्वास र बिदेशीको नक्कल गर्ने प्रबृत्तिले अनावश्यक झमेला मात्र निम्त्याउँछ । यस्ता आगन्तुक कु–सँस्कारहरु हाम्रो समाजमा भित्रिन नदिनु नै राम्रो हुन्छ ।